سینمای ایران از معدود کشورهایی است که با وجود بیش از ۵۰ جشنواره فیلم کوتاه و بلند در موضوعات مختلف، دارای بیماری تورم در زمینه برگزاری جشنواره‌های فیلم است. بیماری مسری که ویروس آن در چند سال گذشته با سرعتی سرسام‌آور در حال انتقال به مدیران دولتی و نهادهای مختلف فرهنگی کشور است و هر روز بودجه های فرهنگی بیشتری صرف برگزاری جشنواره های بی ثمر فیلم با عناوین مختلف می شود.

ویترین‌های شیک با کالاهای تکراری

اگر اهل خرید کردن باشید و عادت داشته باشید که به بازارهای مختلف سر بزنید، حتما متوجه این موضوع شدید که امروزه یکی از بهترین راه‌ها برای جذب مشتری، طراحی ویترین‌هایی جذاب و در اصطلاح «مشتری پسند» است که بتواند با ظاهر شیک و جذاب خود، مشتریان بیشتری را جذب کند. اما بدون شک آنچه که باعث بالارفتن فروش اقلام موجود در این فروشگاه‌ها می‌شود، تنوع و کیفیت محصولات ارائه شده در آن است. مسئله‌ای که در صورت عدم توجه به آن کم‌کم باعث از بین رفتن جاذبه این ویترین‌های جذاب برای مشتری‌ها و عدم رجوع آن‌ها به این فروشگاه برای خرید و تامین نیازهایشان می‌شود.

هر چند که فیلم و سینما و اساساً هر محصول فرهنگی دیگر، شانی بالاتر از آن دارد که بخواهیم آن را با محصولات غیرفرهنگی مقایسه کنیم؛ اما مثالی که در بالا به آن اشاره کردیم ملموس‌ترین توصیفی است که می‌توان در ارتباط با حکایت این روزهای جشنواره‌های فرهنگی به ویژه جشنواره‌های سینمایی کشورمان و تولیدات حاضر در آن‌ها استفاده کرد.

جشنواره فیلم سلامت یکی از پرهزینه ترین جشنواره های تازه تاسیس سینمایی در سال ۹۵ و متولی آن وزارت بهداشت و درمان است

رشد قارچ‌گونه جشنواره‌های سینمایی

جشنواره‌های سینمایی به عنوان ویترین ارائه تولیدات سینمای ایران در طی سال‌های گذشته با رشدی قارچ‌گونه روبرو شدند. اتفاقی که باعث به وجود آمدن بیش از ۵۰ جشنواره سینمایی در کشور شده است که نام بسیاری از آن‌ها را حتی هنرمندان و فعالین باسابقه این عرصه نیز نشنیده‌اند!

این در حالی است که حکایت برگزاری این همه جشنواره در شرایطی که سینمای ایران با ضعف‌های شدیدی در زمینه مسائل زیرساختی همچون سالن‌های نمایش فیلم و تجهیزات حرفه‌ای و باکیفیت تولید فیلم روبرو است، حکایت همان ویترین‌های زیبایی است که اجناس ارائه شده در آن هیچ کیفیتی ندارند و فقط در میان انبوهی از چراغ‌های پر نور و شیشه‌های رنگارنگ ظاهری فریبنده پیدا کرده‌اند.

اولین جشنواره فیلم مدافعان حرم در سال ۹۵ با دغدغه ای درست ایجاد شد اما محملی شد تا مدیران و مسئولان نهادهای کلان فرهنگی به جای پاسخگویی در قبال کم کاری ها خود در این موضوع، پشت آن پنهان شوند و در اختتامیه جشنواره عکس دسته جمعی یادگاری بگیرند

همپوشانی فعالیت‌ها مانع اثرگذاری جشنواره‌های مختلف

نگاهی به فهرست بلند بالای جشنواره‌های فیلم در کشورمان نشان می‌دهد که به جز چهار جشنواره فیلم فجر، کودک و نوجوان، سینما حقیقت و فیلم کوتاه تهران تقریبا هیچکدام از جشنواره‌های سینمایی کشور تاثیر چندانی در ارتقای سینمای حرفه ای ایران نداشته و ندارند.

سایر جشنواره‌های سینمایی که با رویکرد موضوعی در کشور برگزار می‌شوند در بخش‌های زیادی از فعالیت خود با این چهار جشنواره اصلی همپوشانی دارند و همین موازی‌کاری در فعالیت‌هاست که باعث می‌شود با وجود صرف هزینه‌های بسیار برای این جشنواره‌ها، نتیجه نهایی تاثیری چندانی در جریان اصلی سینمای ایران نداشته باشد و حتی تعطیلی برخی از این جشنواره‌ها با هیچ دغدغه و واکنشی از سوی هنرمندان مواجه نشده است.

این اتفاق در حالی با سرعتی فزاینده در حال گسترش است که تقریبا همه ساله با عبور از ماه‌های ابتدایی سال شاهد تولد جشنواره‌های موضوعی جدید با ماموریت و اهدافی به ظاهر جدید هستیم که هرکدام به نوعی تکرار کننده یکی از جشنواره‌های پیش از خود هستند.

۱۰ سال تعطیلی جشنواره فیلم سبز برای هیچ کس در سینما مهم نبود تا اینکه دوباره با بودجه سازمان دولتی محیط زیست در سال ۹۵ از سر گرفته شد. سالن شماره یک سینما فلسطین در افتتاحیه این جشنواره نیمه خالی بود.  

وقتی جشنواره‌ها قوز بالای قوز می‌شوند!

جالب آن که برخی از این جشنواره‌های موضوعی فرعی، درواقع تکراری بر یک جشنواره فرعی دیگر هستند و به قول معروف «قوز بالای قوز» محسوب می‌شوند؛ که در این زمینه مصادیقی بسیاری وجود دارد که در گزارش‌های بعدی بیشتر به آن‌ها خواهیم پرداخت.

اما با آغاز فصل جشنواره‌ها و برگزاری نشست‌های خبری جشنواره‌های مختلف در این روزها بهانه‌ای شد تا برای نشان دادن عمق این فاجعه و اثبات این موضوع که تعدد جشنواره‌های فیلم در کشور تا چه اندازه زیاد و بی حساب است، فهرستی از نام و مشخصات همه جشنواره‌های فیلمی که در سال ۹۵ برگزار شده‌اند یا قرار است که برگزار شوند، آماده کردیم که می‌توانید در زیر مشاهده کنید:

امسال هر ۱۲ روز یک جشنواره!

نگاهی به این فهرست که نشان‌دهنده برگزاری بیش از ۳۰ جشنواره فیلم در سال جاری است، به راحتی یکی از بزرگترین مشکلات سینمای ایران که همان تعدد جشنواره‌های سینمایی است را نشان دهد. درواقع براساس این آمار در سال جاری در کشور ما به طور میانگین در هر ۱۲ روز یک جشنواره سینمایی برگزار می‌شود! رقمی که به احتمال زیاد در هیچ کشور دیگری تکرار نخواهد شد. 

در میان این ۳۲ جشنواره ۷ مورداز آن‌ها (۲۲ درصد)، نخستین دوره و ۵ جشنواره (۱۶ درصد) نیز دومین دوره خود را پشت سرگذاشتند که خود نشان‌دهنده رشد قارچ‌گونه این جشنواره‌هاست. در سال ۹۵ جشنواره‌های مدافعان حرم، فیلم بی‌کلام، روح‌الله، سلامت، چهل‌چراغ، وحدت و سه دقیقه با ورزش برای اولین بار و جشنواره‌های فیلم روحانیت و سینما، سما، گزارش یک نگرانی، پرواز و موج برای دومین بار است که برگزار می‌شوند. یعنی با یک محاسبه ساده می‌توان گفت بیش از یک سوم جشنواره‌های فیلم برگزار شده در سال ۹۵ تازه تاسیس و کم سابقه هستند که خود نشان از بی اعتباری چنین جشنواره‌هایی است. 

بنابر اذعان بسیاری از کارشناسان، اصلی‌ترین مشکل سینمای ایران در شرایط فعلی کاهش تولیدات سینمایی و تلویزیونی به خاطر کمبود بودجه و در نتیجه آن بیکاری گروه زیادی از هنرمندان است. به آن باید کمبود سالن‌های نمایش فیلم در سراسر کشور و عدم تولید آثاری با کیفیت و جذاب برای عموم مردم نیز افزود. مشکلی که با برگزاری جشنواره‌های مختلف نه تنها حل نمی‌شود بلکه بر آن نیز افزوده می‌شود. چرا که از یک‌سو برگزاری جشنواره‌ها نیازمند صرف هزینه‌های بالایی است که غالب آن‌ها از محل بودجه اختصاص یافته از سوی نهادهای فرهنگی برای انجام فعالیت‌های مختلف تامین می‌شود و صرف این هزینه‌ها به معنی عدم ورود و سرمایه‌گذاری این نهادها در تولید آثار سینمایی و یا فعالیت‌های بلندمدت فرهنگی همچون ساخت سینما می‌شود.

با توجه به عدم وجود تنوع در سینمای ایران و محدودیت فیلم های موجود در برابر تعدد جشنواره‌ها، در بسیاری از موارد آثار نمایش داده شده در جشنواره‌های مختلف شامل فیلم‌هایی می‌شود که تاکنون چندین بار به نمایش درآمده‌اند در گاهی از موارد برخی از این آثار حتی از طریق شبکه نمایش خانگی و یا رسانه ملی نیز پخش شده‌اند!

گزارش یک نگرانی نام جشنواره ای بود که برای برگزاری دوره دوم آن در سال ۹۵ بین دستگاه های متولی دعوا شد و کار به شکایت بخاطر جشنواره دزدی رسید! 

وقتی کار به جشنواره دزدی می رسد!

جالب آن که برگزاری جشنواره‌های سینمایی و رقابت سازمان‌ها و نهادهای مختلف برای برگزاری این جشنواره‌ها کار را به جایی رساند که برخی از سازمان‌ها اقدام به دزدیدن جشنواره از یکدیگر کردند! نمونه این موضوع نیز برگزاری دومین دوره جشنواره «گزارش یک نگرانی» در سال جاری از سوی وزارت نیرو بود که با اعتراض موسسه تصویر شهر زیرنظر شهرداری تهران مواجه شد. اعتراضی که مدیران این دوره از جشنواره را به دزدیدن جشنواره از این موسسه متهم می‌کرد! (گزارش کامل را اینجا بخوانید)

دومین دوره جشنواره فیلم سما در سال ۹۵ با بودجه حاکمیتی توسط موسسه فرهنگی شهید آوینی برگزار شد که به نظر می رسد طی سالهای اخیر بزرگترین رسالت خود یعنی تولید آثار سینمایی و مستند در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را فراموش کرده است و کارنامه ضعیفی در این خصوص دارد

فرصتی برای عکس‌های یادگاری مدیران

نباید از این موضوع نیز غافل شد که اساسا یکی از اصلی‌ترین دلایل برگزاری جشنواره‌های متعدد سینمایی سود هنگفت مادی و اعتباری مدیران و برگزارکنندگان این جشنواره‌هاست؛ مدیرانی که با برگزاری یک جشنواره فرصتی برای پروپیمان کردن بیلان کاری فرهنگی خود و گرفتن عکس‌های یادگاری با ستارگان سینما را به دست می‌آورند و دست‌اندرکانی که در یک فرصت کوتاه یکی دو ماهه به اندازه یک سال فعالیت خود در سایر ارگان‌ها دستمزد می‌گیرند.

اولین دوره جشنواره فیلم روح الله به دبیری کسی برگزار شد که تولید یکی از توهین آمیزترین فیلمهای سینمایی درباره امام خمینی و خانواده معظم شهدا را در کارنامه دارد. بعد از پروژه سینمایی شکست خورده «فرزند صبح»در دهه هشتاد، این جشنواره تنها حرکت سینمایی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) با بودجه ۵۹.۵ میلیارد در سال ۹۵ درباره حضرت امام خمینی(ره) بود.
 

لزوم ورود نهادهای بالادستی

ماجرای جشنواره ها در ایران نمونه بارز ضعف در مهندسی فرهنگی است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی برای خروج کشتی به گِل نشسته سینمای ایران از این اوضاع آشفته، مقابله با مسئله جشنواره‌زدگی و رشد قارچی جشنواره‌های سینمایی است. یکی از بهترین راه ها ورود نهادهای بالادستی فرهنگ مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی از طریق وضع قوانین و مقررات اصولی برای برگزاری جشنواره‌های سینمایی است. ملزم کردن دستگاه های اجرایی و سازمان سینمایی وزارت ارشاد برای جلوگیری از برگزاری جشنواره‌های بی‌اثر و تزئینی با بودجه های دولتی یکی از محورهای این ماجراست. بلاخره باید این تورم جشنواره ها از جایی متوقف شود.

* فردا